استاد الهی و آنچه موسیقی او به ما می‌آموزد
برگزاری نمایشگاه «زندگی و آثار استاد الهی» به مناسبت صدمین سال تولد او در سال ۱۹۹۵م، و رویدادهای گوناگون بعد از آن، از جمله نمایشگاه « تنبور مقدس، هنر استاد الهی» در موزه مترو پولیتن شهر نیویورک (۲۰۱۴م) و اختصاص دو ویترین به سازهای استاد الهی در همین موزه (۲۰۱۸م) و پخش فیلم کوتاهی در کنار این ویترین، برای معرفی موسیقی استثنایی استاد، موقعیتی فراهم آورد تا افراد بیشتری با موسیقی او آشنا شوند.
با این حال در فرانسه به این موضوع که موسیقی‌دانانی که برای اولین بار با موسیقی استاد آشنا می‌شوند چگونه آن را درک و احساس می‌کنند کمتر پرداخته شده بود. از این رو، در ۲۴ سپتامبر ۲۰۲۲ م (۲ مهر ۱۴۰۱ش) فرانسوا دژورژ، تهیه کنندۀ برنامه‌های «فرانس موزیک»، از چهار نوازنده معروف در سطح جهانی، شانی دیلوکا، پاسکال آمویل نوازندگان پیانو، تیبو گارسیا نوازنده گیتار کلاسیک و میشیا فیتزجرالد نوازنده گیتار جاز دعوت کرد تا احساس خود را از شنیدن موسیقی استاد و تأثیری که بر آنها گذاشته بیان کنند. در این برنامه فیلم مستندی درباره موسیقی استاد نیز به نمایش گذاشته شد.
در زیر گزیده‌ای از نظرات این موسیقی‌دانان و فیلم مستند* آمده است.
تیبو گارسیا توضیح می‌دهد که در ابتدا هنگام گوش دادن به موسیقی استاد به کارهای دیگری نیز مشغول بوده و این روش اولیه او در گوش دادن به این موسیقی اشتباه بوده است. بعد از مدتی، متوجه شده با گوش دادن فعال به موسیقی استاد است که می‌تواند از آن بهره ببرد، ، بدین معنی که برای شناسایی و درک احساسات جدیدی که این موسیقی ایجاد می‌کند باید زمان صرف کرد. او با بهبود تمرکز دریافت که موسیقی استاد ارتباط نزدیکی با «حقیقت» دارد، زیرا او فقط برای خود و برای مبدأ می‌نواخت. این نکته، به ما امکان می‌دهد بهتر متوجه شویم که چرا استاد هیچ‌گاه مایل نبود برای عموم بنوازد.
معرفی سایت راهنمای عملی
اخیراً سایت راهنمای عملی به منظور آشنایی بیشتر و دقیق‌تر با کتاب «راهنمای عملی: پایه‌های سیر کمال روحی انسان» تألیف دکتر بهرام الهی دایر شده است.
دکتر الهی در مورد هدف خود از نگارش کتاب راهنمای عملی می‌نویسد: « علاوه بر ارائه‌ی راهکار عملی (این‌ویو) برای سیر کمال روحی انسان، پاسخ به پرسش‌های همیشگی او، از مبدأ و غایت خود است.» او همچنین به خوانندگان توصیه می‌کند پیش از خواندن متن کتاب، ابتدا تصاویر آن را با دقت بررسی کنند و هرکس خود را فکراً در درون تصاویر ببیند، و به خود تلقین خود که مستقیماً به او مربوط می‌شوند.
انسان به علت عقل و اختیارش، تا در این دنیا زندگی می‌کند تنها یک وظیفه‌ی اصلی بر عهده دارد و آن پرداختن به سیر کمال روحی‌اش است تا مقطع پایه‌ی آن را در زمین بگذراند. سایت« راهنمای عملی» با در دسترس قرار دادن ابزارهای آموزشی مناسب در راستای این هدف گام برداشته است تا درک بهتر مطالب کتاب را میسر نماید.
شیوه‌های دیگر هستی
استاد یکی از چهره‌های نادری است که اعتلای یک سنت موسیقی را به پشتوانۀ منابعی که می‌توان آن را «علم روح» نامید برعهده گرفت. او موسیقی را برای رسیدن به بُعدی مافوق حساسیت یا شیوۀ بیانی برای حصول شناخت و تأثیرگذاری بر سطح دیگری از واقعیت می‌پنداشت.
موسیقی استاد هر چند ریشه در سنتی دیرینه دارد اما از بسیاری جهات پدیده‌ای است بدیع، با ساختاری یگانه که مختص شخص اوست و در قالب آموزش‌های مدرسی علم موسیقی نمی‌گنجد. ساخته‌ها و بدیهه‌نوازی‌های استاد از لحاظ عمق، پیچیدگی، تنوع و دامنۀ وسیع عواطفی که برمی‌انگیزند به هیچ‌یک از قطعاتی که پیش از او وجود داشت، شباهت ندارد. او بعضی اصوات متضاد را چنان به‌جا در موسیقی خود به کار می‌گیرد که حضور ناگهانی آنها حواس ما را از بستر معمول و عادت‌یافته‌مان بیرون می‌اورد و فرصت تغییر و تحول ایجاد می‌کند.
از دیگر خصایص بدیع موسیقی استاد این است که مجموعه‌ای است جامع و کامل و برای شنیدن، لذت بردن و بهره‌جستن از آن نیازی به عوامل بیرونی نیست. این موسیقی به خودی خود سخن می‌گوید به طوری که می‌توان فوراً درکش کرد و طعم آن را چشید. موسیقی استاد به عنوان یک هنر کامل، فقط به سمع نمی‌رسد، بلکه به بصر نیز می‌رسد و در قالب صحنه‌ها و تصاویری با آنچه که به زبان عرفا «چشمان روح» خوانده می‌شود، دریافت می‌گردد. «از صدای تنبور ذراتی می‌آیند و آن ذرات صحنه‌هایی درست می‌کنند…. وقتی تنبور به دست می‌گیرم متوجه نیستم که خودم می‌زنم بلکه آهنگ از آن صحنه‌ها برمی‌آید. به همین دلیل هیچ وقت قطعه‌ای را یک جور نمی‌زنم اگر چه هزار بار آن قطعه را بزنم.» (آح۲، گ ۳۵۶)
موسیقی استاد الهی
در زیر، خلاصه‌ای از این مقاله آمده است که در آن متخصصان از طریق موردپژوهی (Case study)، «تأثیر موسیقی برای ذهن ۲ » را در درمان افسردگی بررسی کرده‌اند.
خلاصه
در این مقاله، یک مورد افسردگی بررسی می‌شود که علائم آن به کمک برنامۀ تمرین شنیداری که به برنامۀ رایج در درمان افسردگی اضافه شده، بهبود یافته است. این برنامه که با تکنیک‌های پیشرفتۀ سایکواکوستیک۲ به همراه بدیهه‌پردازی‌های استاد الهی تهیه شده است، به عنوان یک دورۀ درمانی سه هفته‌ای (حداقل ۲۰ دقیقه در روز) نشان می‌دهد این موسیقی می‌تواند از طریق دسترسی به کارکردهای هشیاری مرتبه بالاتر (گوش دادن فعال)، در بهبود علائم افسردگی نقش مؤثری داشته باشد.
برای نشان دادن تأثیرات این موسیقی، بر نتایج بالینی، ساختار مغز و کارکرد آن، تحقیقات بیشتری لازم است. در بررسی زیر، موسیقی درمانیِ بی‌خطر و مؤثری برای بهبود کیفیت زندگیِ افراد مبتلا به افسردگی معرفی می‌شود.
نگرش معنوی به ارزش‌های دنیوی
واژه «ارزش» بیانگر دو معنی است: ارزش ذاتی هر چیز و ارزشی که انسان به طور ذهنی برای آن قائل است. درک ارزش‌های واقعی مستلزم زدودن ارزش‌های تصوری است. یعنی انسان با تغییر نگرش خود نسبت به مسائل دنیوی می‌تواند به شناخت حقایق و در نتیجه آرامشی واقعی نائل شود. ارزشی که برای چیزها قائلیم و تمایلی که به آنها داریم، تعیین کننده اعمال ماست. بنابراین نگرش ما نسبت به زندگی و علت حضورمان بر کره خاکی تعیین کننده ارزشی است که برای زندگی از نظر مادی و معنوی قائلیم.
ارزش این دنیا چیست؟
استاد الهی ارزش دنیا را از دیدگاه معنوی چنین توضیح می‌دهد: «در این دنیا، ملاحظه می‌کنیم و به‌رأی‌العین می‌بینیم هر کس به دنیا آمد، اعم از شاه و گدا، ثروتمند و فقیر، خوشگل و بدگل، چه در ظلم و ستم زندگی کرده یا مرفه زندگی‌کرده باشد، غیر ممکن است اگر در خوشی باشد، مطلقاً در خوشی باشد و یا اگر در ذلت باشد مطلقاً در ذلت باشد. هر کس در یک موضوع خوش‌بخت است و در یک موضوع دیگر بدبخت. بنا بر این، نتیجه این دنیا شش چیز است: دریغ، حسرت، ندامت، ملامت، خاطرات تلخ، کابوس مرگ… و اما کسی که برای آخرت کار می‌کند: از اول که به دنیا آمد و خودش را مشغول معنویت کرد، تمام ناملایمات و خاطرات تلخ بی‌تأثیر می‌مانند، حسرت از ذهنش خطور نمی‌کند، ندامت برایش پیش نمی‌آید، موضوعی برای دریغ خوردن ندارد، ترس از مرگ ندارد. پس تا در این دنیا هست خوش و خرم، به عقبا هم که برود باز هم خوش و خرم.»۱
ورای مغز: به سوی مدل سازی ریاضی احساسات و عواطف
مقاله زیر موضوع تحقیق محقق آمبرسیو در دانشگاه لوهاور نرماندی (فرانسه) است. همان‌گونه که از سبک نگارش آن مشخص است موضوع آن برای متخصصین در رشته کنترل اتوماتیک و آمار ارائه شده است. از این رو، درک آن برای خواننده غیر متخصص که با فرمول‌های ریاضی آشنایی ندارد، دشوار خواهد بود. هدف از انتشار این مقاله بررسی یا درک فرمول‌های ریاضی نیست، بلکه اشاره به این مطلب است که موضوع معنویت توجه دانشمندان علوم ریاضی را نیز به خود جلب کرده است.
این محقق ریاضی سعی دارد، روشی را طرح ریزی کند که به کمک آن بتواند احساسات را که همواره موضوع مطالعه دانشمندان علوم انسانی بوده از جنبه ریاضی نیز بررسی کند. واضح است که این روش تحقیق در حال حاضر جنبه تئوری دارد و کاربُرد عملی آن پیشنهاد نشده است. اما این چنین بررسی‌هایی زمینه را برای تفکر فراهم می‌کند، به خصوص که اکثریت مردم معنویت را به عنوان علم درنظر نمی‌گیرند و به روش فلسفی برای درک معنویت ارجحیت می‌دهند. این گونه بررسی علمی همان‌طور که نویسنده آن گفته است، پیش‌بینی می‌شود در آینده به ابزاری مهم برای توصیف احساسات و رفتارهای متعاقب آن تبدیل شود.
معنویت در معنای متعالی آن (۲)
وظیفه اصلی ما گذر از مرحله بشری و پرورش دادن صفاتی است که از ما یک انسان واقعی می‌سازند. چالش اصلی این است که نگذاریم «حیوان درونمان» کنترل را در دست گیرد؛ حالتی که در بسیاری از رفتارهای ما مشاهده می‌شود.
اصل آنتروپی (آشفتگی) اخلاقی
معضل انحراف انسان به سطح حیوانی را باید در یک زمینه کلی‌تر بررسی کرد. همان‌طور که قبلا گفته شد، حیوان- بشر که مقدر است به مقام انسانی تحول یابد، دارای طبیعتی دوگانه است: یک بخش نفسانی – حیوانی و یک بخش روحانی – انسانی ( به مقاله قبل رجوع شود). اما اگر این مفهوم را در تعادلی ایستا ( یعنی۵۰٪ حیوان، و ۵۰٪ درصد انسان) در نظر بگیریم، دچار اشتباه شده‌ایم زیرا واقعیت به ترکیبی پویا (دینامیک) و ناپایدار نزدیک‌تر است، حالتی که بونوبوی درونمان (حیوان درونمان) ما را دائماً تحت فشار قرار می‌دهد تا کنترل را در دست بگیرد.
بونوبو در واقع می‌تواند با استفاده از یک ترفند یا عدم تعادل بنیادین مرتباً در جهت منافعش پیش برود. «اید» که معرف بخش نفسانی – حیوانی ماست، حد و مرزی نمی‌شناسد و طبیعتاً توسعه‌طلب است. اگر به او میدان دهیم، خودبه خود رشد می‌کند و اثراتش در تمامی روان نقش می‌بندد. «خودبه‌خود» به این معنی است که به میل خود و گاهی به طور نامحسوس، بدون اینکه حتی متوجه شویم، اثراتش را منعکس می‌کند.