استاد الهی و آنچه موسیقی او به ما می‌آموزد

28 ژانویه, 2023
 
برگزاری نمایشگاه «زندگی و آثار استاد الهی» به مناسبت صدمین سال تولد او در سال ۱۹۹۵م، و رویدادهای گوناگون بعد از آن، از جمله نمایشگاه « تنبور مقدس، هنر استاد الهی» در موزه مترو پولیتن شهر نیویورک (۲۰۱۴م) و اختصاص دو ویترین به سازهای استاد الهی در همین موزه (۲۰۱۸م) و پخش فیلم کوتاهی در کنار این ویترین، برای معرفی موسیقی استثنایی استاد، موقعیتی فراهم آورد تا افراد بیشتری با موسیقی او آشنا شوند.

با این حال در فرانسه به این موضوع که موسیقی‌دانانی که برای اولین بار با موسیقی استاد آشنا می‌شوند چگونه آن را درک و احساس می‌کنند کمتر پرداخته شده بود. از این رو، در ۲۴ سپتامبر ۲۰۲۲‌ م (۲ مهر ۱۴۰۱ش) فرانسوا دژورژ، تهیه کنندۀ برنامه‌های «فرانس موزیک»، از چهار نوازنده معروف در سطح جهانی، شانی دیلوکا، پاسکال آمویل نوازندگان پیانو، تیبو گارسیا نوازنده گیتار کلاسیک و میشیا فیتزجرالد نوازنده گیتار جاز دعوت کرد تا احساس خود را از شنیدن موسیقی استاد و تأثیری که بر آنها گذاشته بیان کنند. در این برنامه فیلم مستندی درباره موسیقی استاد نیز به نمایش گذاشته شد.

در زیر گزیده‌ای از نظرات این موسیقی‌دانان و فیلم مستند* آمده است.

تیبو گارسیا توضیح می‌دهد که در ابتدا هنگام گوش دادن به موسیقی استاد به کارهای دیگری نیز مشغول بوده و این روش اولیه او در گوش دادن به این موسیقی اشتباه بوده است. بعد از مدتی، متوجه شده با گوش دادن فعال به موسیقی استاد است که می‌تواند از آن بهره ببرد، ، بدین معنی که برای شناسایی و درک احساسات جدیدی که این موسیقی ایجاد می‌کند باید زمان صرف کرد. او با بهبود تمرکز دریافت که موسیقی استاد ارتباط نزدیکی با «حقیقت» دارد، زیرا او فقط برای خود و برای مبدأ می‌نواخت. این نکته، به ما امکان می‌دهد بهتر متوجه شویم که چرا استاد هیچ‌گاه مایل نبود برای عموم بنوازد.

شانی دیلوکا، می‌گوید برخلاف پیانو که در آن کلاویه تمپر می‌شود، هر آکورد یا فاصله‌ای که استاد روی تنبور می‌نوازد به احساس یا درک معنوی از چیزها گره خورده است. ما در این موسیقی، موقعیت فلسفی انسان را مانند کانالی بین زمین و ملکوت تجربه می‌کنیم و این، سوالی در مورد جایگاه ایگو در موسیقی‌ای که کاملا در خدمت متعالی قرار گرفته است را مطرح می‌کند. میشیا فیتزجرال هم به نوبه خود گفت که کشف موسیقی استاد او را کاملا حیرت‌زده کرد. بداهه‌نوازی‌ها و ریتم‌های غنی موسیقی استاد به تحقیقات خود او در زمینه موسیقی جاز بسیار نزدیک است. میشیا همچنین درباره تکنیک جذاب و انعطاف شگفت‌انگیزی که دکتر شاهرخ الهی هنگام نواختن با دست راست به کار می‌بَرَد و در فیلم مستند مشاهده کرده بود، صحبت کرد. و در ادامه پاسکال به محض شنیدن موسیقی استاد به بتهون اشاره کرد. موسیقی‌دانان و نوازندگان برجسته می‌دانند که چگونه در بُعدی فارغ از زمان به حالتی خاص برسند که بیش از اینکه بنوازند نواخته ‌شوند. جایی که زیباشناختی؛ عطرِ حقیقت است. این حالتی است که هنگام گوش دادن به موسیقی استاد الهی احساس می‌شود. پاسکال گفت از دیگر عواملی که موسیقی استاد را به چنین سطحی از زیبایی رسانده این است که او مانند برخی از موسیقی‌دانان برجسته، تکنیک ساز را متحول کرد زیرا تنبور اولیه توانایی انتقال نواهایی که مورد نظرش بود را نداشت.

اخلاق در زندگی موسیقی‌دان از چه جایگاهی برخوردار است؟

این سوالی بود که فرانسوا دژورژ برای موسیقی‌دانان حاضر در جلسه مطرح کرد. از نظر شانی این یک سوال اساسی است که با صفت تواضع و فروتنی موسیقی‌دان پیوند خورده است: در برابر عظمت جهان، خود را محو کند تا بتواند ارتعاش آن را احساس کند. استاد الهی می‌گوید برای شنیدن طنین ملکوتی باید ایگو را از میان برداشت و این یک وظیفه اخلاقی است که هم نوازنده و هم شنونده را شامل می‌شود. این یک دیسیپلین واقعی است که مستلزم مشخص کردن رابطه‌ای‌ است که بین جسم و روح وجود دارد. تیبو گارسیا با اشاره به تواضع، صفتی که کمتر در موسیقی‌دان مشاهده می‌شود، به این موضوع پرداخت که استاد الهی فقط برای خود می‌نواخت. اثرات اجراهای استاد، در «برای خود ‌نواختن» نهفته است.

از نظر تیبو این اخلاق در خلال فیلم مستند و از طریق چشمان شاهرخ الهی هنگامی که تنبور می‌نوازد نمایان می‌شود. چیزی حیرت‌انگیز رخ می‌دهد، چشمانش باز است ولی به چیزی نگاه نمی‌کند… وقتی به چیزی نگاه نکنی، دیدن را از میان برمی‌داری و بر گوش دادن تمرکز می‌کنی. تیبو همچنین از خود پرسید، نواختن یک موسیقی خصوصی برای عموم و در سالن‌های بزرگ که گاه از دو سال قبل برنامه‌ریزی می‌شود به چه معنایی است؟ استاد چنان متواضع بود که نیازی به نواختن در مقابل دیگران نداشت.

فرانسوا دژورژ این سوال را مطرح کرد که آیا کشف یک اثر موسیقایی بعد از درگذشت هنرمند، در شناخت و درک آن موسیقی تغییری ایجاد می‌کند؟ در این مورد تیبو توضیح داد که تجربۀ موسیقی و ارتعاشات آن در زمانی که اجرا شده‌، با آنچه بعدها می‌شنویم قابل مقایسه نیست. شانی یادآوری کرد که بیشتر کارهایی که خودش اجرا می‌کند از موسیقی‌های متعلق به زمان گذشته است، اما آنچه برای او مهم است درک منشأ خلقِ آن موسیقی است. ارتعاش موسیقی استاد یادآور بُعد اصیل روح است که در طبیعت و انسان وجود دارد و میراث او جاودانه است، زیرا به وسیلۀ ارتعاشات جهانی ما را به جاودانگی می‌رساند. پاسکال هم گفت در مقایسه موسیقی کلاسیک با موسیقی استاد الهی آنچه مورد توجه او قرار گرفت نداشتن معیارهای آن است. نه تنها بداهه نوازی‌های مداوم نیاز به دانش استثنایی دارد، بلکه هرگز نمی‌دانید چه اتفاقی خواهد افتاد و این همان چیزی است که با فضیلت و آرامش مطلق، یک احساس بسیار قوی را ایجاد می‌کند و ما را به چیزی اصیل باز می‌گرداند. میشیا گفت این خبر که ۴۰ ساعت از ضبط‌های استاد در دسترس است، برایش یک هدیۀ فوق‌العاده بود، لحظاتی واقعا شگفت‌انگیز!

فرانسوا برای گشودن روش‌های تحقیق بیشتر، این سوال را مطرح کرد که موسیقی استاد الهی چگونه می‌تواند منبع الهام باشد؟ تیبو گارسیا گفت: من بی‌هیچ تردیدی می‌خواهم خود را بیش‌تر از پیش در این موسیقی غوطه ور کنم! او گفت از این پس، ارتباطش با گیتارش با صمیمیت و تواضع بیشتری توأم خواهد بود. شانی تأیید کرد که استاد می‌تواند از جنبه‌های مختلف، منبع الهام عمیقی برای یک موسیقی‌دان باشد: از طربق رفتار، زبان بدن صحیح ، ارتباط صحیح با موسیقی، سکوت بین نت‌ها و همچنین در مقام یک انسان، با نگرشش به جهان و تفکر در مورد این سوال همیشگی درباره جایگاه‌ ما در آن و روشی که طنین جهان می‌شویم. از نظر شانی، موسیقی استاد جاودانه است. میشیا بر درک بهتر موسیقی استاد و آموختن برخی از ملودی‌های او، برای دیدن آنچه در آنجا روی می‌دهد و الهام گرفتن از نظم و دیسپلین این استاد بزرگ نه تنها در موسیقی، بلکه در انسانیت تأکید کرد. و در انتها پاسکال گفت: انچه در مورد استاد الهام بخش است این است که به خود یادآور شویم چرا کارهایی را انجام می‌دهیم. استادانی مانند استاد الهی اصول اساسی را به ما یادآوری می‌کنند.





برگرفته از سایت e-OstadElahi.fr






*************

* – فیلم مستند در معرفی هنر موسیقایی استاد الهی در موزه مت ۲۰۱۹ م، برگرفته از سایت OstadElahi