میراث استاد الهی، استاد ناشناخته تنبور
نویسنده: کلایو بل
در ماه سپتامبر به نیویورک رفتم تا از نمایشگاه کوچکی از آلات موسیقی ایرانی که در موزۀ هنر متروپلیتن برگزار شده بود دیدن کنم. این اتاق با تعداد زیادی تنبور و متون خوش‌نویسی متعلق به خاندان استاد الهی ( ۱۲۷۴-۱۳۵۳) مزین شده بود. استاد الهی موسیقیدان و عارف بود که در غرب ایران زندگی میکرد. او هنری پنهان داشت و هرگز برای عموم یا در رادیو نمی‌نواخت؛ اما شهرتش در نواختن تنبور به حدی بود که در دهۀ چهل، شخصیت‌هایی مانند یهودی منوهین رهبر ارکستر و ویولون‌نواز برجسته و موریس بژار رقص‌پرداز و رهبر گروه‌های متعدد باله به دیدارش‌آمدند. آنها پس از گوش دادن به نوای تنبور او، سازی به ظاهر ساده، مبهوت ماندند. استاد الهی ساعت‌ها موسیقی می‌نواخت و سروده‌های دراویش، قطعات هنری پدرش و حتی رقص‌های محلی کردی را با هم تلفیق میکرد و بدیهه‌‌نوازی‌های طولانی به‌وجود می‌آورد. او با استفاده از ده انگشت، با روشی خستگی ناپذیر و متواضعانه ترکیبی از نواهای لطیف سحرآمیز را خلق میکرد.
استاد الهی به حرفه قضاوت اشتغال داشت و برای انجام مأموریت‌های شغلی به نقاط مختلف ایران سفر میکرد. در سن ۶۲ سالگی بازنشسته شد و زندگی خود را وقف معنویت و موسیقی کرد. او در منزلش برای افراد خانواده، یا کسانی که به دیدارش می آمدند و یا حتی فرشتگانی که در آن نزدیکی بودند و گاهی نیز از آنها الهام می‌گرفت می‌نواخت. او می‌گفت: «وقتی تنبور می‌نواختم، هر نت تبدیل به فرشته‌ای می‌شد که آواز می‌خواند یا می‌رقصید.»
در سال ۲۰۰۴ ، یک مجموعه از شش سی دی موسیقی استاد الهی که توسط موسسه «شانت دو موند» منتشر شده بود را بررسی کردم. این آهنگ‌ها در اواخر عمر استاد الهی در منزلش، توسط افراد خانواده‌اش ضبط شده بودند. این مجموعه، در حال حاضر، شامل دوازده آلبوم میباشد. به سبب تحقیقاتی که در این زمینه انجام داده بودم، به برنامه‌ای دعوت شدم که به موسیقی استاد الهی اختصاص داده شده بود. در آن برنامه از من خواسته شد در یک میزگرد شرکت کنم. ژان دورینگ نیز یکی از شرکت کنندگان در این میز گرد بود. او موسیقی شناس و متخصص موسیقی ایران و نویسندۀ کتاب روح نغمات است که در آن به موسیقی استاد الهی پرداخته است. کتاب روح نغمات یک مرجع معتبر در زمینۀ موسیقی شناسی است ولی داستان‌های فوق‌العاده‌ای هم در آن نقل شده است. یکی از آنها مربوط به یک افسر پلیس است که در زمینۀ هیپنوتیزم تخصص داشته است. او استاد الهی را به خانه اش دعوت میکند تا قدرت او را محک بزند. وقتی استاد الهی شروع به نواختن تنبور میکند، افسر از خودبیخود میشود و سر خود را در منقل بزرگ آتش فرو میکند. «سایر همراهان نیز در حالت خلسه و بازی با آتش بودند. ابتدا صاحبخانه دستپاچه میشود و می‌خواهد با انبر گلهای آتش را که روی قالی پخش شده بودند، جمع کند. ولی تعدادشان آنقدر زیاد بود که منصرف می شود… ولی بعد با کمال تعجب می‌بیند که نه فرش سوخته و نه چیز دیگر».
استاد الهی بین جهان پیشا مدرن – یا اگر ترجیح می دهید قرون وسطی – و جهان مدرن پلی ایجاد میکند. او اوایل زندگی خود را در روستایی سپری کرد که برق نداشت، جایی که وقتی یک استاد تنبور می‌نواخت، فرد بیمار با گرفتن دستۀ تنبور در دهانش شفا می‌یافت. استاد الهی در اواخر زندگانی از تشبیهات سینمایی برای توضیح الهاماتش استفاده میکرد. «از صدای تنبور ذراتی می‌آیند و آن ذرات صحنه‌هایی درست میکنند. به همین جهت وقتی توجه شود و چشم بسته باشد، آن صحنه‌ها مثل سینما دیده میشوند. هر آهنگ، مربوط به صحنه مخصوصی است. وقتی تنبور به دست می‌گیرم متوجه نیستم که خودم می‌زنم بلکه آهنگ از آن صحنه‌ها برمی‌آید. به همین دلیل هیچوقت قطعه‌ای را یک جور نمی‌زنم اگرچه هزار بار آن قطعه را بزنم. »
روز یکشنبه، فردای روزی که میز گرد تشکیل شده بود، با چند تن از دوستانم با یک کشتی، سفر کوتاهی به جزیره گاورنرز کردیم. آنجا زیر نور درخشان آفتاب ماه سپتامبر روی چمن‌ها نشستیم و به موسیقی استیو رایش به نام «شش پیانو» که توسط گراند باند اجرا می‌شد گوش دادیم، قطعه‌ای که انسان را به حال جذبه فرو میبرد. این قطعه در سال ۱۹۷۳ نواخته شده است، تقریبا در همان زمانی که خانوادۀ استاد الهی مشغول ضبط موسیقی او بودند. هلیکوپترهای همیشگی نیویورک در آسمان گشت می‌زدند و فرشتگان گوش می‌دادند.
موسیقی استاد الهی در نوع خودش بی نظیر و جذاب میباشد. هنرمندی که هیچگاه برای عموم نمی‌نواخت این سوال را در ذهن‌ها ایجاد میکند- او برای چه کسی می نواخت؟ در جواب موسیقیدان جوانی که برای پیشرفت در موسیقی اندرزی می‌خواست، توصیه کرد که بیشتر برای خودش بزند، بیش از آن که به مردم یا سود مادی فکر کند. هدف چنین موسیقی‌ای اخلاقی و معنوی است.
برگرفته از مجله وایِر ، نوامبر ۲۰۱۴
با سلام و خسته نباشید به متیس و کاربران عزیزبسیار عالی و جالب بود ممنون.
سپاس از زحمات شما. بسیار زیبا و عمیق بود مطالب … !
یکی از نکات جالبش برای من:
“… هیچوقت قطعه ای را یکجور نمی زنم…” : شنیدن سی دی ها این موضوع رو از لحاظ شنیداری تایید و اثبات میکنه. و هر بار از خودم میپرسم چطور … و این همه خلاقیت ، وسعت ، قدرت ، لطافت و عظمت و … ؟!
از میراث داران و همچنین استاد الهی نهایت سپاس رو دارم که امروز امکان شنیدن این موسیقی رو دارم.
– او برای چه کسی می نواخت؟
– شاید برای “استیو رایش” ها، تا بتوانند «شش پیانو» ها راالهام بگیرند. شاید هم برای ما و آیندگان، که توفیق گوش کردن به نغمه های آسمانیش را یافته ایم و خواهند یافت. و شاید هم برای هردو.
با سلام وعرض ادب .
سپاسگزارم ازارسال مقاله بسیار ارزنده .
با احترام
با سلام و آرزوی روز افزون
در این متن احتمالاً اشتباه کوچکی چاپ شده است : در آثارالق مرقوم شده وقتی استاد الهی مشغول ذکر میشوند ، همراه ایشان مست شده و سر در در آتش میبرد و صاحبخانه که همان افسر تأمینات (شهربانی ) در دفعه دیگر ،که استاد الهی را دعوت میکند مست میشود و گلهای آتش را در دهان میگذارد
آثارالحق۱ گفتار ۱۸۹۶(چاپ قدیم)
سلام بر متیس عزیز و ممنون از مطالب مفیدتون
پروردگار فرشتگانی دارد که سفر میکنند به جستجوی کسانی که ذکر او را میگویند و خدا را صدا میکنند و چون این گروه را پیدا میکنند همدیگر را خبر میدهند : بییاییدبه سوی انچه جستجومیکردید
روح نغمات
با تشکر از شما برای این ترجمه های مفید
باسلام ممنون ازموسیقی ای که گذاشته اید.
زیباییشناسی و فلسفه هنر او از حال درونی و تجربه های معنوی اش جدایی نمی گرفت بر این مبنا او شکلی از موسیقی را باز افرید که در حد بسیار والایی قدسی بود و در عین حال
از قیود قدیم ازاد بود روح نغمات با تشکر
با سلام و تشکر از متیس عزیز و دوستان
استاد و موسیقی اش موسیقی و اثرش اثر و اخلاص اخلاص و جامعیت
جامعیت و دریافت دریافت و فراگیری؟…
سلام باتشکر از اگاهی دادن و شناخت موسیقی استاد الهی.
در پاسخ اشکال شمارۀ ۵، باید در نظر داشت که نویسندۀ آن فارسی نمی داند و آثارالحق را نخوانده است و بنابراین نمی تواند عینانقل قول کند.
کلا در مقالات دیگر حتی در مقالۀ نیویورک تایمز اشکالات این چنینی دیده میشود. ما ایرانیها واقعا شانس داریم که به زبان استاد الهی تکلم می کنیم و می نویسیم. کاش متیس این مقالات را غیر از ترجمه، تصحیح هم میکرد تا اشکالاتی از این دست رخ ندهد.
با تشکر از متیس که ما را به روز نگه میدارد.
او در منزلش برای افراد خانواده، یا کسانی که به دیدارش می آمدند و یا حتی فرشتگانی که در آن نزدیکی بودند و گاهی نیز از آنها الهام می‌گرفت می‌نواخت. او می‌گفت: «وقتی تنبور می‌نواختم، هر نت تبدیل به فرشته‌ای می‌شد که آواز می‌خواند یا می‌رقصید.» من هیچ دانشی از این علم خدایی ندارم اما تقریبا هر روز فقط بخاطر اینکه این صداهای ملکوتی در اطرافم پخش بشه و روحم لذت ببره گوش میکنم
با سلام چقدر خوب است که سی دی های استاد الهی در دسترسمان است که به موسیقی او گوش دهیم و بهره ببر یم
با سلام
و با تشکر از متیس عزیز .
من هر موقع که به موسیقی جدیدی از استاد الهی (که تا به حال نشنیده بودم) گوش میدهم، با اینکه از موسیقی سر رشته ای ندارم، سبک جدید و نو آوری ایشان را به وضوح احساس و تحسین میکنم.
حس میکنم هنوز تعداد افرادی که به عمق و استفاده ی موثر موسیقی ایشان پی برده اند و آن را درک کرده اند بسیار کم است. شاید مدت زیادی طول بکشد تا نسل ما به این گنج عظیم پی برده و از آن استفاده ی درست کند اما همینکه موسیقی ایشان به طریق علمی و از طریق موسیقی شناسان جهانی ، در دسترس و مورد بحث و بررسی قرار گرفته، یک قدم موثر در این جهت میباشد.
خیلی ممنون و متشکر از مقاله جدید
در پاسخ شماره ۱۴٫ من به رادیو استاد گوش میدهم تا از موسیقی او استفاده کنم.
متاسفانه من هیچ درکی از موسیقی استاد ندارم و نمی توانم بین سی دی های مختلف تشخیص دهم …چه روشی پیشنهاد میکنید برای درک و جذب بهتر موسیقی استاد؟!
با سلام
برای درک موسیقی استاد کتاب روح نغمات بسیار کمک میکنه و همجنین دفترجه هایی که به همراه هر سی دی هست . البته هرجقدر خود استاد رو بشناسیم و با مشی فکریشون آشنا بشیم درک موسیقیشون برامون راحت تر خواهد شد.
و از جمله کارهایی که میشه انجام داد این هست که روزانه به موسیقیشون به طور آگاهانه گوش بدیم..تا با این موسیقی روحانی انس بگیریم..
کتابهای دکتر داریوش صفوت مثل “هشت گفتار درباره فلسفه موسیقی ” هم بسیار اموزنده هستند.
در نهایت هرجقدر نیت و عملمان در راستای رضایت یکتای بی همتا باشه از موسیقی استاد هم به بهترین نحو فیض خواهیم برد..
با سلام در جواب دوست عزیزمون کامنت ۱۸ وقتی به موسیقی استاد زیاد گوش بدیم فرقشو حس میکنیم حتی متوجه میشیم بعضی از موسیقی ها بهتره شب گوش بشه و بعضیها روز و این حالت با تداوم پیش میاید .
با سلام،
در مورد سوالی که کاربر شماره ی ۱۸ پرسیدن، پیشنهاد میکنم بوک لت سی دی رو که میخواهین گوش بدین، قبل از گوش کردن ذکری که انتخاب کردین ، بخونین. با این کار میشه حال و هوای اذکار را بیشتر درک کرد و نشانه ای برای اذکار گذاشت. به مرور که این کار رو بکنین بیشتر میتونین با اونها ارتباط بر قرار کنین و براتون آشنا تر میشن. در استاد رادیو هم قبل از پخش هر قطعه، توضیحی راجع به مناسبت و یا دلیل نواختن اون قطعه داده میشه که خیلی عالیه.
ممنون
با سلام .منهم مثل شما bhk درک درستی از موسیقی استاد ندارم ولی امسال اثری خاص در ان گذاشته شده که برای همه میتواند فرصت خاصی محسوب شود.در ضمن با توجه بهتر میشود موسیقی استاد را درک کرد .با تشکر.
سپاس از زحمات شما. بسیار زیبا و عمیق
با سلامی دوباره و عرض ادب
سوفی عزیز من رادیو استاد رو پیدا کردم ولی صدا نداره ایا باید برنامه ای روی گوشیم نصب کنم؟؟ ممنون میشم راهنماییم کنید دوستان.
با تشکر از متیس عزیر برای این مقالات پر بار معنوی
با سلام
هرکسی با نیت معنوی به موسیقی استاد گوش دهد حتما تاثیرش را حس میکند
ممنون
با سلام و خسته نباشید به متیس و کاربران عزیز انشاالله توفیق روز افزون داشته باشید
با سلام وتشکر إز متیس عزیز
سلام. سپاسگزارم.موسیقی استاد وروح کلماتشان باهم یکی است.از یک مبدأ واحد .
موسیقی استاد باعث جدب رحمت و برکت الهی است. عشق و محبت به او را در دلها زنده میکند. در این دوره سرمای معنوی هیچ چیز دیگری مثل موسیقی استاد نمیتواند عشق و محبت به او را در دلها زنده کند. من شخصا مخصوصا در حین رانندگی همیشه به موسیقی استاد گوش میکنم و شارژ میشم زنده میشم فکرم مثبت میشه و به این وسیله بقیه روز را بهتر میتوانم خدا را حاضر و ناظر ببینم و روز بهتری دارم. یک حالت آرامش عمیق همراه با حال عبادت برایم ایجاد میکند که نمیتوانم با کلمات برایتان وصف کنم.
با سلام و تشکر و قدردانی
موسیقی الهی بسیار پویا و معجزه آساست
و موسیقی استاد چنین است.
با سلام
تمام تعاریف به حقی که از تنبور استاد الهی شده من به این نکته توجه کردم که.برای ضبط موسیقی. صدابرداران چندین بار ضبط میکنند تایک ضبط خوب داشته باشند .انهای که اهل موسیقی باشند میدانند من چه میگم .اماضبط تنبور استاد الهی که بیشترش هم بدون هماهنگی وظاهرا بدون اطلاع ایشان ضبط گردیده .بسیار دقیق وبدون اشتباه ضبط شده .جای تامل داره که این همه ظرافت وتسلط از کجا آمده؟
با سلام و تشکر و قدردانی از زحماتتان
سلام.باسپاس وتشکرفراوان ازمطالب ارزنده ای که ارائه میدهیدانشاالله در پناه خدا همیشه سربلندوپیروزباشید