زندگی خانوادگی: آزمایشگاهی برای عمل به اخلاقیات

26 می, 2014
 
نوشتۀ ساندرین دوپلسیس

زندگی خانوادگی تؤام با خوشی‌ها و رنجش‌هایی است که غالباً بین زوجین به وجود می آید. یک نمونه از آن را در مثال سینا و سوزان درمقالۀ قبل مشاهده کردیم. در این مقاله به این موضوع می‌پردازیم که آیا زندگی مشترک می‌تواند برای هر دو طرف آزمایشگاهی برای عمل به اصول اخلاقی باشد؟ برای بررسی این فرضیه از مقالۀ «شرایط انجام یک عمل اخلاقی» و همچنین نحوۀ عملکرد نفس اماره از دیدگاه استاد الهی استفاده شده است.

تشکیل خانواده معمولا اولین و سرنوشت‌سازترین قرارداد اخلاقی حقیقی است که هر فرد با اختیار خود ‌آن را می‌پذیرد. رعایت اخلاقیات در محیط خانواده به معنی عمل به شرایط ضمنی یا تعیین شده توسط قانون در چارچوب این قرارداد در موقعیت‌های گوناگون زندگی است. رابطۀ بین زوجین، براساس ماهیت تعهدشان و تنوع موقعیت‌هایی که برای هر دو طرف پیش می‌آید، یکی از پایه‌های عمل به اخلاقیات محسوب می‌شود.

عامل دیگری که زندگی زناشویی را تبدیل به «آزمایشگاهی» برای عمل به اخلاقیات می‌کند این است که هریک از طرفین، در کنار خود کسی را دارد که به سبب شناختی که به مرور زمان از او پیدا کرده، مانند آینه‌ای، خصوصیات اخلاقی و به خصوص عیوب او را منعکس می‌کند. به این ترتیب هر یک از زوجین می‌تواند این موقعیت را فرصتی استثنائی محسوب کند و با تقویت صفات و برطرف کردن عیوبش، خصوصیات اخلاقی و انسانی را در خود پرورش دهد یا این فرصت را نادیده بگیرد و هر گونه رفتار غیر اخلاقی را به این روش ترجیح دهد.


شرایط عمل

وقتی عمل به اخلاقیات پایۀ سیرکمال معنوی در نظر گرفته شود، رعایت اصول اخلاقی در زندگی زناشویی محدود به عمل به چند اصل تربیتی موروثی نمی‌گردد. در واقع این موضوع باید به طور دقیق و جدی دنبال شود وگرنه حتی بهترین خصوصیات اخلاقی به مرور عادی شده و فراموش می‌شود.

در اینجا چند مورد از عمل اخلاقی در زندگی زناشویی را مطرح می‌کنیم. بدیهی است این موارد در زندگی اجتماعی نیز کاربرد دارند. برای آنکه عمل اخلاقی واقعا مؤثر باشد و سیرکمال معنوی را تسهیل کند و بین زوجین تفاهم ایجاد کند باید شرایط زیر را در بر داشته باشد :

نیت درست: انجام وظیفۀ اخلاقی نسبت به شریک زندگی باید بدون انتظار باشد، به خصوص هدف از آن تصحیح دیگری نبوده، بلکه تصحیح خود باشد. تجربه نشان می‌دهد که ما دائما عیب خود را فراموش کرده به عیب طرف مقابل می‌پردازیم.

مکرر باشد: برای اینکه یک اصل اخلاقی طبیعت ثانویه شود باید مدت زیادی مورد عمل قرار گیرد. فرض کنیم طرفین بنا بر عادت، حرف های نیشدار به یکدیگر می‌زنند. آنها با یک بار مبارزه نمی‌توانند بر این خصلت که به مرور زمان ریشه دوانده غلبه کنند، بلکه با تلاش مداوم و چه بسا بعد از شکست های متعدد می‌توانند به نتیجه‌ای ماندگار برسند.

تمام و کمال باشد: وقتی انسان تصمیم می‌گیرد به یک اصل اخلاقی عمل کند، غالبا با عکس‌العمل‌های ناخوشایندی مواجه می‌شود که باید آنها را به عنوان جزئی از کار اخلاقی خود بپذیرد. مثلا، متوجه می‌شوم که شریک زندگی‌ام به اندازه من یا حتی بیشتر از من مشغلۀ کاری دارد. بنابراین تصمیم می‌گیرم، در رسیدگی به امور خانه کمک بیشتری کنم. احتمالا در ابتدا، مایلم کارهایم را به رخ او بکشم و منتظرم که او در ازای هر کار کوچکی مانند بیرون بردن کیسه زباله یا جارو کشیدن از من قدردانی کند. ولی در بسیاری از موارد،‌ انتظارم نادیده گرفته می‌شود. حال اگر هدفم از انجام این کارها پرورش نوعدوستی و رعایت تساوی حقوق باشد، بهترین روش این است که آزرده نشوم و به تلاش خود ادامه دهم.

متنوع باشد: همانطور که برای تغذیۀ سالم جسم، باید از غذاهای متنوع استفاده کرد، برای رشد «خود» نیز نباید فقط به رعایت یک اصل اکتفا کرد و اصول دیگر را نادیده گرفت. مثلا اگر وظیفۀ اخلاقی در مقابل شریک زندگی‌ را فقط به انجام امور خانه محدود کنیم و وظیفۀ عاطفی خود نسبت به او را نادیده بگیریم،‌ زندگی زناشویی دچار اختلال خواهد شد.

مناسب و بجا باشد: عمل به یک اصل اخلاقی باید به وقت خود و در جای خود و با در نظر گرفتن موقعیت انجام شود. مثلا اگر می‌خواهیم با شریک زندگی‌ام خود صادق باشیم لزومی ندارد این صداقت بی ربط و بی‌موقع، یا در حضور افراد دیگر باشد، زیرا در آن صورت مشکلات بیشتری ایجاد خواهد کرد.

متعادل باشد: عمل به هر اصلی باید با رعایت تعادل و بدون افراط و تفریط انجام شود. با اشاره به مثال قبل با آنکه صداقت در عمل به اخلاقیات نقش مهمی ایفا می‌کند اما منظور از صداقت این نیست که دائما خاطرات تلخ یا دلگیری‌هایمان را بیان کنیم. یا در مورد صفت مهربانی باید توجه کنیم که در انجام آن نباید در دام افراط بیفتیم و با رفتارمان طرف مقابل را کلافه کنیم.

باید توجه کرد که عمل به اصول اخلاقی در صورتی کاملا مفید و مؤثر خواهد بود که هر دو طرف با نیت گذشت در برابر یکدیگر آن را انجام دهند.

نفس اماره: مانعی در عمل به اخلاقیات

به محض اینکه تصمیم می‌گیریم، در رفتارمان به خصوص در رفتار با شزیک زندگی‌مان اصول اخلاقی را در نظر بگیریم. متوجه می‌شویم که در فکرمان،‌ موانعی برای اجرای این تصمیم به وجود می‌آید که فورا انگیزه‌ ما را برای پیشرفت مختل می‌کند. این موانع ناشی از نیرویی غریزی است که استاد الهی آن را نفس اماره نامیده است. نفس اماره نیرویی فوق‌العاده فعال در وجود ماست که ما را به انجام اعمال ضد اخلاقی وادار می‌کند. نفس اماره علاوه بر حمله های مستقیم خودکه اراده را در مقابل فشارها و امیال نامشروع به زانو در می‌آورد، برای رسیدن به اهدافش از تدابیر مؤثرتری نیز استفاده می‌کند که عبارتند از:

غفلت و بی خبری: ما در حالت عادی کاملا از وجود نفس اماره بی‌خبریم و همین باعث می‌شود که نفس اماره به راحتی بتواند مطابق میلش رفتار کند.

فراموشی: کارهای اخلاقی را که برای خود تعیین کرده‌ایم، فراموش می‌کنیم.

توجیهات منطقی: نفس به این وسیله ما را متقاعد می کند که حق با ماست و رفتارمان را موجه جلوه می‌دهد. نفس اماره دارای قوۀ استدلال بسیار قوی است و از فشار و فریب برای رسیدن به هدف خود استفاده می‌کند.

عیب را در دیگری جستجو کردن: ما کوچک‌ترین عیب شریک زندگی‌مان را می‌بینیم ولی بزرگ‌ترین عیوب خود را نادیده می‌گیریم.

اساس کار در مسیر تکامل تسلط بر نفس است و به این منظور باید بتوان با عزم راسخ و پشتکار و با روشی مفید و سازنده به کار اخلاقی پرداخت. از نظر استاد الهی برقرار کردن رابطۀ قلبی با مبدأ عاملی است که فرد از طریق آن انرژی برای پیشرفت معنوی را کسب می‌کند. این انرژی به او قدرت حرکت در معنویت و میل به نیکی می‌دهد و باعث می‌شود به‌تدریج بر احساسات و قوای نامطلوبی که به‌خود و دیگران آسیب می‌رساند غالب شود.

اثرات عمل به اخلاقیات در محیط خانواداگی

همانطور که دیدیم، اولین اثر عمل به اخلاقیات این است که منجر به خودسازی و رشد انسانیت می‌شود. از دیگر اثرات عمل به اخلاقیات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• طرفین توقع کمتری از یکدیگر خواهند داشت و بدین ترتیب یکی از مهم‌ترین علل نارضایتی بین زوجین کاهش می‌یابد.

• محبت و صمیمیت واقعی بین‌شان ایجاد خواهد شد که آنها را ورای جاذبه‌های ظاهری با یکدیگر متحد می‌سازد.

• خیر و برکت در خانواده به وجود می‌آید که زوج را در عرصۀ آزمون‌های زندگی یاری می‌دهد و سبب موفقیت‌های مادی و اجتماعی‌شان می‌شود. زوجی که پایبند اخلاقیات باشند، در زندگی‌شان ثبات و اعتماد و همدلی مشاهده می‌شود.

• همبستگی اخلاقی بین زوجین اثر مهمی بر فرزندان و نحوۀ تربیت آنان دارد. واضح است که تأثیر فضای محیط خانواده به مراتب بیشتر از پند و اندرز است. اگر پندیات بازتابی در رفتار والدین نداشته باشد و از سخنرانی‌های اخلاقی فراتر نرود، هیچگونه تاثیری در تربیت فرزندان نخواهد داشت.

• چنین زوجی منشأ خیر و همچنین پشتیبانی قابل اعتماد برای اطرافیان می‌شوند.، اثر عمل به اخلاقیات از چارچوب خانواده فراتر رفته حتی به خارج از آن نیز سرایت می کند و باعث همبستگی اجتماعی می‌شود.

عمل به اخلاقیات،‌ مطابق با تعریفی که استاد الهی از آن ارائه داده است، سبب می‌شود در برابر تعهدات زندگی مادی و معنوی احساس مسئولیت کنیم و فعالانه به آنها بپردازیم. در دورانی که شاهد از هم پاشیدگی خانواده ها هستیم و بٌعد معنوی انسان نادیده گرفته می‌شود، نگرش به واقعیت تجربی این موضوع در امور روزمرۀ زندگی و درک این مطلب که عمل به اخلاقیات در محیط خانواده و به‌خصوص بین زوجین به انسانیت واقعی و حرکت به سوی خالق منجر می‌شود، پیامی قوی برای همۀ انسان‌هاست.

برای تفکر بیشتر : عمل به اخلاق در خانواده

از میان موارد زیر یک یا چند مورد را که در عمل به اخلاقیات در زندگی زناشویی در نظر گرفته‌اید انتخاب نمایید و تجربه خود را با ذکر آن مورد در قسمت نظرات شرح دهید:

• مکرر بودن
• تمام و کمال بودن
• متنوع بودن
• مناسب و بجا بودن
• متعادل بودن
• موارد دیگر

برگرفته از سایت e-OstadElahi.fr